Ook mannen in Vrouwenbibliotheek

Met een kopje thee in de salon praten over een mooi boek: dat kan al sinds 1894 in het Damesleesmuseum

Lange tijd bepaalden mannen wat vrouwen wel of niet mochten lezen. Jonge dames uit welgestelde kringen lieten zich niet langer de les lezen en begonnen eind negentiende eeuw met het oprichten van particuliere bibliotheken.

Nico Heemelaar 06-09-23, 08:11 AD

Het enige uit die tijd overgebleven Damesleesmuseum staat in Den Haag en stamt uit 1894. Het deftige pand aan het statige Nassauplein herbergt een van de grootste en oudste particuliere bibliotheken van het land. Het is nog altijd onbekend bij het grote publiek, maar daar willen vrijwilligers Caroline Dijkgraaf en Gerda Aalders verandering in brengen. Komend weekeinde doen ze voor het eerst mee aan de landelijke Open Monumentendag.

,,Het is zeker niet zo dat we een gesloten bastion zijn”, zegt Gerda Aalders, presidente van de vereniging. ,,Tijdens onze openingstijden kan iedereen altijd gewoon naar binnen lopen. En we houden geregeld literaire lezingen die ook voor niet-leden toegankelijk zijn.”

Geest van Couperus

Eenmaal over de drempel waant de bezoeker zich in een andere tijd. De geest van Louis Couperus waart letterlijk rond in de zaal met de oudste boeken. Caroline Dijkgraaf pakt de roman Metamorfoze van de 100 jaar geleden overleden Haagse schrijver uit de kast. Om de buitenkant van het boek zit streng bruin kaftpapier.

Het catalogusnummer A361 op de zijkant vertelt dat het de 361ste aanwinst is geweest in de categorie Nederlandstalige literatuur. Op de binnenpagina staat in sierlijk vulpenhandschrift dat het een geschenk is van mevrouw Couperus. Onder het handschrift is het formuliertje geplakt waarop de bibliotheek de inschrijvingen registreert. De laatste keer dat het boek de bibliotheek verliet was op 5 juni 2003.

Tekst gaat verder onder de foto.

Het boek Metamorfoze, geschonken door mevrouw Couperus © AD

Dat deze bijzondere uitgave al zo lang ongebruikt in de kast staat, doet er niet toe. Wat ooit is aangeschaft, verlaat nooit meer het pand. Boeken komen er ook niet zomaar in, aan elke nieuwe titel gaat een gedegen selectie vooraf. ,,Onze collectie is in de loop der jaren uitgegroeid tot 35.000 titels”, zegt Caroline Dijkgraaf. ,,Elke maand komen er ongeveer 25 nieuwe boeken bij. We hebben uitsluitend literatuur, biografieën en historische boeken in de talen Nederlands, Engels, Duits en Frans. We kopen alleen nieuwe titels in de originele taal. Dus geen vertalingen, tenzij ze zijn geschreven in bijvoorbeeld het Spaans of Italiaans.”

Alleen voor vrouwen

Damesleesmuseum is de historische benaming voor een bibliotheek waar uitsluitend vrouwen boeken mochten lenen. Ze ontstonden in een tijd waarin de vrouwenbeweging voor het eerst van zich deed gelden. Rotterdam en Amsterdam hadden er een, maar ze waren ook te vinden in buitenlandse steden zoals Kopenhagen. Die van Den Haag is als enige bewaard gebleven. Het instituut begon in 1894 met 146 leden en 494 boeken, toen nog gevestigd aan het Noordeinde 15 boven fourniturenwinkel ‘De Katoenbaal’. Het maakte diverse omzwervingen voordat het in 1950 verhuisde naar zijn huidige locatie aan het Nassauplein 15.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zat het aan het Lange Voorhout. Toen dit pand werd gevorderd door de Duitse bezetter verhuisde een groot deel van de collectie naar een plek in de buurt van Hilversum. ,,Het gebeurde dat soldaten boeken meenamen voor eigen gebruik”, zegt Caroline Dijkgraaf. ,,Zo hebben we een verloren exemplaar teruggekregen dat in Minsk, Belarus terecht was gekomen. We zijn nog steeds een paar boeken kwijt.”

Nooit vervangen door nieuw

Het gebeurt vaker dat boeken van de radar verdwijnen. In de nieuwsbrief aan leden wordt daar melding van gemaakt. Soms duikt een verloren titel na jaren weer op, soms krijgt de bibliotheek een vervangend exemplaar van iemand geschonken. Maar dat moet dan wel een eerste of vroege druk zijn. Latere uitgaven van een populaire titel worden niet als vervangers gekocht. De selectiecommissie koopt actueel in, nooit boeken die al een paar jaar op de markt zijn.

Het Damesleesmuseum telt vijftig vrijwilligers, van wie er twintig tot het leescomité horen die vooraf de boeken lezen die op het verlanglijstje van de leden staat. Daarvoor hebben zij afspraken gemaakt met drie boekhandels. Per voorgesteld boek gaan twee dames apart van elkaar aan de slag. Vinden ze het allebei goed genoeg, dan wordt het toegevoegd aan de collectie. Vindt een van de twee het onder de maat, dan komt er een derde lezer aan te pas om een definitief oordeel te vellen. Dat lezen doen ze zo voorzichtig dat de ongewenste boeken ongeschonden terug kunnen naar de boekhandel.

Tekst gaat verder onder de foto.

Caroline Dijkgraaf in de zaal met de oudste boeken van het Damesleesmusem. © AD

De dames die de voorselectie maken, schrijven ook recensies en die zijn in al die jaren zorgvuldig bewaard en opgeslagen in een kaartenbak. Zo vond het lid van het leescomité dat zich in 1947 mocht buigen over de debuutroman De avonden van Gerard Reve – die overigens toen nog Simon van het Reve heette – ‘prachtig geschreven, maar erg benauwend’. Dat Reve in de collectie van het Damesleesmuseum zit, bewijst dat het niet specifiek om ‘vrouwelijke boeken’ gaat die de selectie doorstaan.

Sociëteit en bibliotheek tegelijk

,,Omdat we veel hebben gedocumenteerd en we de nodige eerste drukken in huis hebben, komen ook studenten en literatuuronderzoekers over de vloer”, zegt Gerda Aalders. ,,We zijn in naam een bibliotheek, maar vooral ook een sociëteit”, zegt ze. ,,Leden komen hier niet alleen om boeken te lenen, maar gaan ook met elkaar in gesprek. Dat kan met een kopje thee en een koekje erbij in de zithoek. En we gebruiken de ruimte voor bridge.”

Sinds 1970 zijn ook mannen welkom. De vereniging telt 435 leden, een lidmaatschap kost 50 euro per jaar. Het verschil met de openbare bibliotheek zit in het directe contact met gelijkgestemden. Slechte boeken komen er niet in. In de salon is het ook mogelijk de tijdschriften te lezen waarop het Damesleesmuseum is geabonneerd. Dat zijn niet de Libelle of Privé, maar wel De Groene Amsterdammer en de Paris Match.